“Δημοσκοπήσεις· σφυγμομέτρηση ή ποδηγέτηση της κοινής γνώμης;”

«“Η λαϊκή γνώμη εξαρτάται από την πολιτική καλλιέργεια των μαζών” Τόμας Χάξλεϊ»

Από την πρώτη δημοσκόπηση που πραγματοποιήθηκε στην Ελλάδα στις 31 Μαρτίου 1946 από Αμερικάνους ερευνητές για να ελέγξει το ποσοστό της αποχής των πρώτων μεταπολεμικών βουλευτικών εκλογών μέχρι σήμερα, έχουν περάσει 62 χρόνια. Στην εποχή μας, όπου το 60% του εκλογικού σώματος παρακολουθεί συστηματικά τις δημοσκοπήσεις, αλλά και η χρήση τους από τα ΜΜΕ αποτελεί πλέον στοιχείο της πολιτικής καθημερινότητας, αφού δεν αφορά πλέον μόνον την προεκλογική περίοδο, αλλά έχει γενικευτεί, ένα ενδιαφέρον ερώτημα που εγείρεται είναι το κατά πόσον οι δημοσκοπήσεις απηχούν ή δημιουργούν την κοινή γνώμη.
Αρχικά, ο τρόπος που γίνονται (στην πλειοψηφία τους) οι δημοσκοπήσεις και τα ερωτήματα που θέτουν, μπορούν να κατευθύνουν τις απαντήσεις σε συγκεκριμένες επιλογές, δηλαδή, να επηρεάσουν.
Εύλογα, λοιπόν, προκύπτουν μια σειρά ερωτήματα όπως:
1) Ποιος είναι αυτός που καθορίζει ότι αυτό και όχι κάποιο άλλο είναι το θέμα για το οποίο πρέπει να υπάρξει σφυγμομέτρηση; (Προφανώς είναι ο πελάτης, που έχει ίδιον συμφέρον από αυτήν την καταμέτρηση).
2) Πώς διατυπώνονται τα ερωτήματα, σε ποια πράγματα δίνεται έμφαση και με ποια σειρά υποβάλλονται σε αυτούς που παίρνουν μέρος στη σφυγμομέτρηση;
3) Πόσα πρόσωπα απαρτίζουν το δείγμα και με ποια κριτήρια αυτά τα πρόσωπα επιλέγονται; (Η ηλικία, το μορφωτικό επίπεδο, η οικονομική επιφάνεια, η επαγγελματική κατάσταση είναι πολύ λεπτά θέματα για να αγνοηθούν).
4) Ποιος είναι ο εντολέας, ποια σχέση διέπει τον τελευταίο με την εταιρεία δημοσκοπήσεων, και ποια οικονομικά συμφέροντα σχετίζονται στενά με ορισμένες εταιρείες δημοσκοπήσεων; Ακολούθως, παρέχοντας πληροφορίες σχετικά με την πρόθεση ψήφου, οι δημοσκοπήσεις αναντίρρητα μπορούν να επηρεάσουν τη συμπεριφορά των ίδιων των ψηφοφόρων, το πολιτικό σκηνικό, ίσως ακόμα περισσότερο και από τον ίδιο τον πολιτικό λόγο και κάτω από προϋποθέσεις μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως εργαλεία από κόμματα και φορείς, χωρίς όμως να υποκαθιστούν τη ζωντανή επαφή με τα λαϊκά στρώματα.
Οι ποικίλες θεωρίες που περιγράφουν τους τρόπους κατά τους οποίους τα αποτελέσματα των δημοσκοπήσεων μπορούν να επηρεάσουν την πρόθεση ψήφου, μπορούν να συνοψισθούν σε δύο γενικές ομάδες: αφενός στην επιρροή του "άρματος της εξουσίας" (bandwagon effect), και αφετέρου στη "στρατηγική ψήφο" (tactical voting). Οι θεωρίες που αναφέρονται στην πρώτη ομάδα υποστηρίζουν πως ο ψηφοφόρος τείνει να ακολουθεί κατά τρόπο μιμητικό τη συμπεριφορά ή την προτίμηση της πλειοψηφίας του εκλογικού σώματος. Αναφέρεται επίσης - με τρόπο μειωτικό - ως "αγγελικό ένστικτο", για να προσδιορίσει την τάση των ψηφοφόρων να ακολουθούν το πλήθος, χωρίς να εξετάζουν κριτικά τα μειονεκτήματα ή πλεονεκτήματα του υποψηφίου που αποφασίζουν να στηρίξουν. Η δεύτερη κατηγορία θεωριών που εξετάζουν τον τρόπο κατά τον οποίο οι δημοσκοπήσεις επηρεάζουν την κοινή γνώμη, βασίζεται στην ιδέα ότι οι ψηφοφόροι ερμηνεύουν την πράξη της ψήφου ως μέσο εκλογής μιας Κυβέρνησης. Αυτό σημαίνει πως συχνά δε ψηφίζουν τον υποψήφιο με τον οποίο ταυτίζονται πολιτικά/ιδεολογικά, αλλά έναν άλλο, λιγότερο προτιμητέο υποψήφιο κατόπιν μιας στρατηγικής θεώρησης.
Όπως αναφέρουν έρευνες ειδικών, πολλές είναι και οι επιπτώσεις στα ίδια τα πολιτικά κόμματα, που είναι και οι συχνά παραγγέλλοντες των δημοσκοπήσεων, καθώς η "εικόνα" του κόμματος έχει αποκτήσει εξαιρετική (πραγματική) σημασία, όπως:
α) ασκούν μια σημαντική επιρροή στη διεξαγωγή της προεκλογικής εκστρατείας των πολιτικών κομμάτων,
β) η αποτελεσματικότητα της προεκλογικής εκστρατείας των κομμάτων αποτιμάται σήμερα όλο και περισσότερο από τους σχολιαστές και τους αναλυτές με βάση τις δημοσκοπήσεις,
γ) στις δημοσιογραφικές εκπομπές, τα στελέχη των κομμάτων και οι εκπρόσωποι Τύπου είναι υποχρεωμένοι να σχολιάζουν τις δημοσκοπήσεις διότι τα ΜΜΕ καλύπτουν σε μεγάλη έκταση το θέμα,
δ) οι δημοσκοπήσεις επηρεάζουν καθοριστικά το ηθικό και τη διάθεση των πολιτικών και των κομματικών στελεχών,
ε) οι αρνητικές δημοσκοπήσεις για ένα κόμμα έχουν παρενέργειες και οδηγούν συχνά σε εσωκομματικές κρίσεις, σε αμφισβήτηση της ηγεσίας, του αρχηγού, ή άλλων κομματικών αξιωματούχων και
στ) η γενικευμένη χρήση δημοσκοπήσεων από τα πολιτικά κόμματα και η οργανική ένταξή τους στο στρατηγικό και επικοινωνιακό σχεδιασμό τους ενισχύει αναπόφευκτα την τάση «επαγγελματοποίησης της πολιτικής» και τη μεγαλύτερη εμπλοκή των δημοσκόπων στην προεκλογική εκστρατεία των κομμάτων.
Εν κατακλείδι, το εκλογικό σώμα όχι μόνο ενημερώνεται, αλλά κατευθύνεται προς τα κάπου, πολύ πιο συγκεκριμένα. Αυτό ας το έχουμε υπόψη μας, εμπιστευόμενοι προσωπικά μας κριτήρια και συμπεράσματα, εφόσον έχουμε, διαφορετικά ας μην βιαζόμαστε να υιοθετήσουμε άκριτα διαπιστώσεις που κάνουν άλλοι ερήμην μας, αλλά επ’ ονόματί μας!! Πολλές φορές το “φαίνεται” δεν ταυτίζεται με το “είναι”…