Τετάρτη 6 Δεκεμβρίου 2006

«Περί φαρμακείας»*

*(σ.σ. σκοπούμενη δηλητηρίαση)
«“Όποιος κατασκευάζει φίλτρα ολέθρια κατά των Τηίων, είτε για έναν μόνο, είτε ενάντια σε όλους τους πολίτες, Είθε να χαθεί αυτός και οι απόγονοί του” Αραί της Τέω»
Οι βρετανικές αρχές υγείας που ερευνούν τα αίτια θανάτου του Ρώσου πρώην κατασκόπου Αλεξάντερ Λιτβινένκο ανακοίνωσαν προ ημερών «ότι ο κίνδυνος από το ραδιενεργό πολώνιο-210, από το οποίο δηλητηριάστηκε ο Ρώσος πρώην πράκτορας Αλ.Λιτβινένκο, είναι πολύ μικρός».
Παρότι συγκεχυμένες εξακολουθούν να είναι οι μέχρι σήμερα πληροφορίες ως προς τα ακριβή αίτια του θανάτου του Λιτβινένκο και συγκεκριμένα εάν πρόκειται για σκοπούμενη δηλητηρίασή (φαρμακεία) του από πλευράς της Ρωσίας ή εάν μολύνθηκε από την έκθεσή του στο ραδιενεργό ισότοπο πολώνιο-210, που διακινούσε παράνομα, ως λαθρέμπορος, από πρώην σοβιετικές δημοκρατίες, μολαταύτα, λαμβάνοντας ως αφορμή και μόνον την υποστηριζόμενη εκδοχή της δηλητηρίασης, θα πρέπει να δεχθούμε ότι αυτοί που ενδεχομένως θα ήθελαν να επιτύχουν τον θάνατο του Λιτβινένκο με τον τρόπο αυτό, ασφαλώς και θα γνώριζαν καλύτερα από τον καθένα μας τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του Πολώνιου 210 και συγκεκριμένα ότι, μεταξύ άλλων, από μόνο του είναι ραδιενεργό και πολύ τοξικό στοιχείο κι ότι είναι πολύ επικίνδυνο εάν καταποθεί σημαντική ποσότητα (σ.σ. ερευνώνται τα περίεργα ευρήματα στο στομάχι του θανόντος).
Επειδή τέτοιου είδους παράξενοι θάνατοι, αλλά και δηλητηριαστές δεν αποτελούν πρωτοτυπία, αλλά σε διάφορες ανά τους αιώνες εποχές προκάλεσαν την γενικότερη αναστάτωση και αποτελούν τον κρίκο μιας μακράς αλυσίδας δηλητηριαστών, η αρχή της οποίας χάνεται στο απώτατο παρελθόν, για το λόγο αυτό σας προσκαλώ σε μια, κατά το δυνατόν, συνοπτική “δηλητηριώδη” περιπλάνηση στα μονοπάτια της ιστορίας!!
«Το δηλητήριο σε μικρή δόση είναι φάρμακο, ενώ το φάρμακο σε μεγάλη δόση είναι δηλητήριο» απεφάνθη τοξικολόγος του 19ου αιώνα, ενώ οι σημερινοί γιατροί θα μας πουν πως «η δόση κάνει το δηλητήριο», καθώς ο επιστημονικός ορισμός του δηλητηρίου δεν είναι σαφής. Προφανώς, με τον όρο δηλητήρια ορίζονται εκείνες οι ουσίες που είναι επιβλαβείς για την υγεία και ενίοτε για τη ζωή του ατόμου, ωστόσο τα δηλητήρια έχουν και ωφέλιμες ιατρικές εφαρμογές (“φάρμακο” και “φαρμάκι”, κατά τη λαϊκή διάκριση).
Δεν είναι βέβαιο αν ο πρωτόγονος άνθρωπος συνέλεξε τα δηλητήρια για τις φαρμακευτικές ιδιότητές τους ή για την αποτελεσματικότητά τους κατά των θηραμάτων ή των εχθρών του. Σίγουρα, όμως, εκείνο το μέλος της φυλής, που είχε την οξυδέρκεια να διαπιστώσει τις δηλητηριώδεις ιδιότητες των φυτών ή των πετρωμάτων του περιβάλλοντός του, απέκτησε ισχύ μεταξύ των υπολοίπων. Εξάλλου, η ισχύς όσων γνώριζαν τα μυστικά των δηλητηρίων συνεχίστηκε ανά τους αιώνες (βλ. Π.Διαθήκη, όπου βρίθει συνταγών για την παρασκευή τους).
Οι αρχαίοι πρόγονοί μας χρησιμοποιούσαν δηλητήρια για ιατρικούς λόγους, και όχι μόνο: ο Ιπποκράτης χρησιμοποιούσε αρσενικό για την τοπική θεραπεία των εξελκώσεων του δέρματος, αλλά δεν υπάρχει αναφορά για τη χρήση του ως δηλητηρίου. Πάντως, αργότερα το σχετικά άοσμο και άγευστο αρσενικό, το οποίο εξάγεται από το ομώνυμο πέτρωμα, υπήρξε για αιώνες το πλέον χρησιμοποιούμενο δηλητήριο.
H ουσία που ασφαλώς χρησιμοποιούσαν ως δηλητήριο οι αρχαίοι πρόγονοί μας ήταν το γνωστό κώνειο, που, σύμφωνα με τον Πλάτωνα, κλήθηκε να πιει ο Σωκράτης όταν κρίθηκε ένοχος για την «εισαγωγή καινών δαιμονίων», που διέφθειραν τους νέους των Αθηνών. Κατά πάσα πιθανότητα, το μόνο συστατικό του κωνείου ήταν το εκχύλισμα από το ομώνυμο φυτό, το οποίο περιέχει πληθώρα αλκαλοειδών με κυριότερo και τοξικότερo την κωνειίνη.
Αξιόλογος είναι για το θέμα που ερευνούμε και ο συντομότερος από τους σωζόμενους λόγους του Αντιφώντα “Φαρμακεία κατά της μητρυιάς”, τ.Α΄, ο οποίος έχει καταγραφεί και έχει συνταχθεί ως κατηγορία για μια υπόθεση φαρμακείας (δηλητηρίασης), όπου ένας νέος κατηγορούσε τη μητριά του ότι, χρησιμοποιώντας ως όργανο την παλλακίδα κάποιου φίλου του συζύγου της, σκότωσε με δηλητήριο τον σύζυγό της (πατέρα του ομιλητή) και τον φίλο του.
Και, βέβαια, δεν μπορεί να περάσει απαρατήρητος ο θάνατος του Μ.Αλεξάνδρου, για τις συνθήκες επελεύσεως του οποίου η συγγραφική έρευνα συνεχίζεται μέχρις τις μέρες μας!!
Οι Πέρσες δεν έμειναν ασυγκίνητοι από τις δυνατότητες των δηλητηρίων. Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, η Παρυσάτιδα (ετεροθαλής αδελφή και σύζυγος του Δαρείου B΄) σκότωσε τη νύφη της Στατήρα τοποθετώντας δηλητήριο στη μια πλευρά του μαχαιριού που χρησιμοποιήθηκε για να κοπεί το κρέας κατά τη διάρκεια δείπνου. Επιλέγοντας το ασφαλές μισό, η Παρυσάτιδα έζησε για να δει τον θάνατο της άτυχης Στατήρας.
Κατά τη Ρωμαϊκή Εποχή, η τέχνη του δηλητηριάζειν είχε μεγάλη απήχηση. Τον προσωπικό δηλητηριαστή του διέθετε ο Νέρωνας, ο οποίος, με τη βοήθειά του, σκότωσε τον αδελφό του Μπριτάνικους, χρησιμοποιώντας υδροκυάνιο (το οποίο εξάγεται από πικραμύγδαλα και σε μεγάλες δόσεις μπορεί να επιφέρει τον θάνατο σε δευτερόλεπτα).
Τον ίδιο δηλητηριαστή είχε χρησιμοποιήσει και η Αγριππίνα για να σκοτώσει τον σύζυγό της Κλαύδιο (τον οποίον διαδέχθηκε ο Νέρων). Για τον θάνατο του Κλαυδίου χρησιμοποιήθηκε η μπελαντόνα, η οποία εξάγεται από το ομώνυμο φυτό (ανήκει στην οικογένεια Solanaceae όπως και οι πατάτες).
Οι Άραβες φέρεται ότι συστηματοποίησαν την χρήση του δηλητηρίου κατά τον 8ο αιώνα μ.X..
H παράδοση των δηλητηριάσεων συνεχίστηκε και εξελίχθηκε κατά τον Μεσαίωνα, όπως τουλάχιστον αποδεικνύεται από το γεγονός ότι ο φόβος του θανάτου από δηλητηρίαση έκανε τους πάντες να αγοράζουν αντίδοτα (κυρίως πετρώματα και κέρατα ζώων, στην πλειονότητά τους ανενεργά) και φυλαχτά.
Κατά την Αναγέννηση, όμως, αναγεννήθηκε και η τέχνη των δηλητηριάσεων με αποκορύφωμα την περίοδο κατά την οποία στην Ιταλία κυριαρχούσε η οικογένεια Βοργία. Λέγεται μάλιστα ότι υπήρχε μυστική συνταγή για ισχυρότατο δηλητήριο το οποίο δόθηκε στους Βοργίες από κάποιον ισπανό μοναχό, μαζί με το αντίδοτο. H ύπαρξη του αντιδότου πάντως δεν μπόρεσε να προστατεύσει τους Βοργίες: τόσο ο Πάπας Αλέξανδρος ο ΣΤ' - ιδρυτής της δυναστείας, όσο και το ένα από τα πέντε παιδιά που απέκτησε από την ερωμένη του Vanozza de Cattanei, ονόματι Τσέζαρε, έχασαν τη ζωή τους από δηλητηρίαση! H δηλητηριώδης παράδοση των Βοργία συνεχίστηκε και μετά το τέλος της ισχύος τους: κατά τον 16ο αιώνα, το Συμβούλιο των Δέκα πραγματοποιούσε συμβόλαια δηλητηριάσεων αντί καθορισμένου αντιτίμου, ενώ έναν αιώνα αργότερα τόσο η Ρώμη όσο και η Βενετία διέθεταν σχολές όπου διδασκόταν η τέχνη του δηλητηριάζειν.
Την ίδια εποχή, το νερό της Τοφάνα (της πλέον επιτυχημένης δηλητηριάστριας του 17ου αιώνα) δεν ήταν καθόλου νερό: πωλούμενο ως καλλυντικό το διάλυμα αρσενικού βρήκε ισχυρή απήχηση στις γυναίκες της εποχής, αφού χρησιμοποιήθηκε για την εξόντωση 600 και πλέον ατόμων, κυρίως συζύγων!!
Τέλος, άξια λόγου για το πόσο φόβο ποιούσε η δηλητηρίαση στο ορθόδοξο χριστιανικό πληθυσμό είναι και η “ευχή του Αγ.Γεωργίου”, που διάβαζε ο ιερέας στην οικία των πιστών “ούτω Κύριε ο Θεός ημών, ρύσαι, σώσον και διαφύλαξον τον δούλον σου (όνομα), την οικογένεια και τον οίκον αυτού από πάσης φαρμακείας…”.
Φθάνοντας στο τέλος της περιπλάνησης αυτής θα διαπιστώσατε, αγαπητοί αναγνώστες της στήλης αυτής, ότι το δηλητήριο, το οποίο αναφέρεται και ως όπλο των δειλών, ποτέ δεν εξέλιπε από την ανθρώπινη ιστορία, απεναντίας θεωρώ ότι θα συμφωνήσετε κι εσείς με τα λόγια του Μενάνδρου, ότι «ο ύπουλος άνθρωπος είναι κρυμμένη παγίδα» (Γν.μον. 587)…