«“Θεωρώ ασήμαντο τον άνθρωπο που ζεσταίνεται με ψεύτικες ελπίδες” (ΣΟΦΟΚΛΗΣ, Αίας 477 - 478)»
Εδώ και κάποιες χιλιάδες χρόνια εμείς οι άνθρωποι συνηθίσαμε στα τέλη του μηνός Δεκεμβρίου, με την είσοδο στις 22 Δεκεμβρίου στο Χειμερινό Ηλιοστάσιο και ανεξάρτητα από το πώς λέγαμε τον μήνα αυτόν πριν, όπως και από το εάν σήμερα είμαστε Χριστιανοί, να τελούμε μεγάλες εορταστικές εκδηλώσεις, εορτάζοντας στις 25 Δεκεμβρίου την γέννηση του Ιησού Χριστού, ενώ πριν εορτάζαμε είτε την αναγέννηση του Θεού Πάνα, είτε του Αήττητου Ήλιου ή αλλιώς Μίθρα, που συμβόλιζε την αύξηση του φωτός της ημέρας και την Πρωτοχρονιά την 1η Ιανουαρίου, ακολουθώντας την εορτή των καλένδων και τα Φώτα στις 6 Ιανουαρίου, την ημέρα που στην Αλεξάνδρεια γιόρταζαν τα γενέθλια του θεού Πατέρα Χρόνου, που, όπως θεωρούσαμε, μας κυβερνούσε όλους.
Παράλληλα, από μικρές ομάδες, κυρίως παιδιών, ψάλλονταν και ψάλλονται τα κάλαντα. Όταν τελειώσουν εύχονται «και εις έτη πολλά» ή «Χρόνια Πολλά» και ο νοικοκύρης τους δίνει ένα συμβολικό χρηματικό ποσό για τον κουμπαρά τους. Ετυμολογικά η λέξη κάλαντα προέρχεται από την λατινική calendae που σημαίνει νεομηνία. Στην Αρχαία Ελλάδα, συναντάμε κείμενα καλάντων παρόμοια με τα σημερινά με παινέματα για τον «αφέντη» του σπιτιού και για την ευημερία του νοικοκυριού. Την εποχή εκείνη τα παιδιά τραγουδούσαν τα κάλαντα κρατώντας ένα ομοίωμα καραβιού για τον θεό Διόνυσο. Κάποιες φορές κρατούσαν και ένα κλαδί ελιάς ή δάφνης στο οποίο κρεμούσαν τις προσφορές των νοικοκύρηδων.
Παρόλη, όμως, την ευφορία των ημερών και το συνεχές ευχολόγιο για “καλή χρονιά” και “χρόνια πολλά”, στην πραγματικότητα ποιο είναι το νόημα των ευχολογίων αυτών και σε τι αποσκοπούν; Είναι προφανές ότι οι ευχές αυτές αποσκοπούν στην μαζική έκφραση της ελπίδας για πρόοδο και ευτυχία, αλλά και στην αποφυγή αδιέξοδων καταστάσεων, οι οποίες θα οδηγούσαν σε τραγικότητα και δυστυχία.
Μολαταύτα, ουδείς εύφρων άνθρωπος πίστευε ή πιστεύει ότι οι ευχές αυτές μπορούν, πέραν του να δημιουργήσουν ένα πρόσκαιρο κλίμα ευφορίας, να βελτιώσουν τις συνθήκες τις ζωής μας και να αποτρέψουν τις δυσμενείς εξελίξεις. Τουναντίον, εξακολουθεί να επικρατεί η άποψη, σύμφωνα με την οποία η ιστορική εξέλιξη δεν συμβάλλει στην ανθρώπινη πρόοδο και ευτυχία, αλλά η ίδια οδηγεί την ανθρωπότητα σε αδιέξοδες καταστάσεις, σε τραγικότητα και δυστυχία. Η ιστορική απαισιοδοξία είναι πολύ παλιά. Ήδη στην Παλαιά Διαθήκη διατυπώνεται η πίστη για την έκπτωση του ανθρώπου από μιαν αρχική παραδείσια κατάσταση λόγω της παρακοής του ανθρώπου σε μια θεϊκή εντολή. Από κει και πέρα η ανθρώπινη ιστορία μεταβάλλεται σε περιπέτεια και τραγωδία. Ο Ησίοδος μιλά για μια καθοδική πορεία της ιστορίας. Η ιστορία κατά τον ποιητή ξεκινά από μια χρυσή εποχή, περνά στην ασημένια, τη χάλκινη και καταλήγει στη σιδερένια, που είναι μια εποχή αδικιών, βιαιοπραγιών και πολέμων, μια εποχή χωρίς "αιδώ και δίκην". Ο Θουκυδίδης, βλέποντας ότι η ανθρώπινη φύση κατέχεται από την τάση για δύναμη, πρόβλεψε επανάληψη των πολέμων και της δυστυχίας.
Την ιστορική απαισιοδοξία στον νεότερο δυτικοευρωπαϊκό πολιτισμό διατάραξε κατά τη διάρκεια του περασμένου αιώνα ο μαρξισμός, σύμφωνα με τον οποίο η εποχή των πολέμων, των ταξικών συγκρούσεων, της εκμετάλλευσης και της κοινωνικής εξαθλίωσης θα παραχωρήσει τη θέση της σε μιαν εποχή κοινωνικής ενότητας, ειρήνης, ελευθερίας και ευημερίας, πλην, όμως, στην πράξη χρεοκόπησε.
Η εποχή μας δεν έχει σχέση με την ιστορική αισιοδοξία. Τα σημερινά δεδομένα δεν επιτρέπουν καμιά αισιόδοξη θεώρηση της ιστορίας. Τα αίτια αυτών των ανησυχιών είναι τεσσάρων, κυρίως, ειδών:
α) Η ταχύτητα των συντελούµενων µεταβολών και οι µεγάλες αβεβαιότητες όσον αφορά τις συνέπειές τους, είτε πρόκειται για τεχνολογικές ή οικονοµικές εξελίξεις: Οι νέες τεχνολογίες της πληροφόρησης και της επικοινωνίας ανοίγουν ευρείες προοπτικές για όσους τις κατέχουν, αλλά «αποπροσανατολίζουν» πολλούς άλλους, οι οποίοι έχουν όλο και λιγότερα σηµεία αναφοράς για την κατανόηση µιας οικονοµίας όλο και πιο εικονικής, πτητικής, της οποίας οι ρίζες δεν διακρίνονται πλέον (µε τον πολλαπλασιασµό των συγχωνεύσεων και των εξαγορών, τις διαρκείς µεταβολές των ορίων και των πεδίων δραστηριότητας επιχειρήσεων που άλλοτε ήταν σταθερές και οικείες)• µε τη μόλυνση του περιβάλλοντος από τη βιομηχανική ανάπτυξη, τις έντονες κλιματικές αλλαγές που αποσυντονίζουν και διαταράσσουν την εύθραυστη ισορροπία του οικοσυστήματος (σ.σ. τα τσουνάμια, οι τυφώνες και οι ακραίες κλιματικές συνθήκες έγιναν συνήθεις ειδήσεις) και τους κινδύνους από τη ραδιενέργεια (σ.σ. ολοένα και πληθαίνουν οι χώρες που θέλουν να αποκτήσουν πρόσβαση στην πυρηνική ενέργεια) και τους γενετικά µεταλλαγµένους οργανισµούς, ο άνθρωπος δίνει την εντύπωση ότι παίζει τον µαθητευόµενο µάγο.
β) Το συχνό αίσθηµα της εξαφάνισης των αξιών και της συνοχής του κοινωνικού ιστού: η διατήρηση ή η ανάπτυξη µεγάλων θυλάκων φτώχειας, η κατάλυση των αξιών της αλληλεγγύης και της συντροφικότητας, η αποµόνωση των νέων, λόγω της συχνής απορρόφησής τους από το εικονικό σύµπαν, η αύξηση της χρήσης ναρκωτικών, η άνοδος της εγκληµατικότητας και της ανασφάλειας, η αποσταθεροποίηση της κοινωνίας, λόγω της ανεξέλεγκτης µετανάστευσης είναι σηµάδια αυτού του αισθήµατος.
γ) Η διαπίστωση υπερβολών ή παρεκτροπών του οικονοµικού φιλελευθερισµού: ορισµένοι τον καταγγέλλουν αυτόν καθαυτόν• άλλοι, χωρίς να εκφράζονται σε ιδεολογικό επίπεδο, λυπούνται ωστόσο εξίσου για την υποβάθµιση των ουσιωδών δηµόσιων υπηρεσιών (υγεία, παιδεία, δηµόσιες συγκοινωνίες), για την αύξηση του χάσµατος ανάµεσα στους πλούσιους και τους πιο φτωχούς ή, γενικότερα, για την αυξανόµενη επίδραση του χρήµατος στις νοοτροπίες και
δ) Το γενικότερο αίσθημα ανασφάλειας που προκαλείται από την διατάραξη της παγκόσμιας ειρήνης: Ο πόλεμος στο Ιράκ συνεχίζεται, βιώσαμε την σύρραξη Λιβάνου - Ισραήλ, απειλείται νέα σύρραξη με το Ιράν και διχοτόμηση του Ιράκ, που μπορεί να προκαλέσει αλυσιδωτές αντιδράσεις στην πλέον εύφλεκτη περιοχή του πλανήτη. Από την άλλη πλευρά, η επίσκεψη του Πάπα στην Τουρκία και η ενταξιακή πορεία της τελευταίας προς την Ευρωπαϊκή Ένωση προκάλεσαν θρησκευτικούς - πολιτισμικούς προβληματισμούς στις σχέσεις Ισλάμ – Δύσης.
Το μέλλον φαίνεται αβέβαιο. Νιώθουμε ότι η ιστορία μάς κατευθύνει, δεν την κατευθύνουμε, δεν την ελέγχουμε. Συνηθισμένη είναι και η στρουθοκαμηλική στάση στην εποχή μας. Δεν τολμούμε να αντικρίζουμε το μέλλον της ανθρωπότητας, ούτε vα σκεφτόμαστε πάνω σ' αυτό. Είναι φανερό όμως το αδιέξοδο και η αμηχανία.
Μέσα στο κλίμα αυτό αξιοπρόσεκτη είναι η συνέντευξη που έδωσε τον περασμένο Μάιο στη γερμανική εφημερίδα «Bilsd am Sonntag» ο Αμερικανός πρόεδρος Τζορτζ Μπους, ένας άνθρωπος που έχει, θεσμικά, στα χέρια του τις τύχες μιας υπερδύναμης, η οποία φέρει μεγάλο μέρος της ευθύνης για το παγκόσμιο αίσθημα απαισιοδοξίας. Στην ερώτηση ποια ήταν η καλύτερή του στιγμή στα πέντε και πλέον χρόνια που βρίσκεται στην εξουσία, δήλωσε ότι «Ξέρετε, έχω ζήσει πολλές σημαντικές στιγμές και είναι δύσκολο να ξεχωρίσω μια. Θα έλεγα ότι η καλύτερη στιγμή ήταν όταν ψάρεψα μια πέρκα βάρους 3,402 κιλών», τόνισε ο Μπους!!!
Τελικά, τα μεν «αίτια των συμφορών πρέπει κάπου αλλού να τα αναζητάμε και όχι στο Θεό» (ΠΛΑΤΩΝ, Πολιτεία, 379 C), την δε πραγματική αισιοδοξία στη ζωή μας δεν πρόκειται να μας την φέρει ούτε οι ευχές, ούτε τα ρεβεγιόν και το καταναλωτικό μας ξέσπασμα (“πόσο πολύ καλό είναι το σπίτι που δεν έχει ανάγκη τίποτε από τα περιττά και που δεν στερείται τίποτε από τα απαραίτητα” ΠΙΤΤΑΚΟΥ - Πλουτάρχου Ηθικά, 155 D). Η ιστορία της ανθρωπότητας μοιάζει να είναι η ιστορία μιας πολιτισμένης αγέλης, που δημιούργησε βέβαια πολιτισμό, αλλά και που τείνει να αυτοκαταστραφεί από τις κατακτήσεις της…
Εδώ και κάποιες χιλιάδες χρόνια εμείς οι άνθρωποι συνηθίσαμε στα τέλη του μηνός Δεκεμβρίου, με την είσοδο στις 22 Δεκεμβρίου στο Χειμερινό Ηλιοστάσιο και ανεξάρτητα από το πώς λέγαμε τον μήνα αυτόν πριν, όπως και από το εάν σήμερα είμαστε Χριστιανοί, να τελούμε μεγάλες εορταστικές εκδηλώσεις, εορτάζοντας στις 25 Δεκεμβρίου την γέννηση του Ιησού Χριστού, ενώ πριν εορτάζαμε είτε την αναγέννηση του Θεού Πάνα, είτε του Αήττητου Ήλιου ή αλλιώς Μίθρα, που συμβόλιζε την αύξηση του φωτός της ημέρας και την Πρωτοχρονιά την 1η Ιανουαρίου, ακολουθώντας την εορτή των καλένδων και τα Φώτα στις 6 Ιανουαρίου, την ημέρα που στην Αλεξάνδρεια γιόρταζαν τα γενέθλια του θεού Πατέρα Χρόνου, που, όπως θεωρούσαμε, μας κυβερνούσε όλους.
Παράλληλα, από μικρές ομάδες, κυρίως παιδιών, ψάλλονταν και ψάλλονται τα κάλαντα. Όταν τελειώσουν εύχονται «και εις έτη πολλά» ή «Χρόνια Πολλά» και ο νοικοκύρης τους δίνει ένα συμβολικό χρηματικό ποσό για τον κουμπαρά τους. Ετυμολογικά η λέξη κάλαντα προέρχεται από την λατινική calendae που σημαίνει νεομηνία. Στην Αρχαία Ελλάδα, συναντάμε κείμενα καλάντων παρόμοια με τα σημερινά με παινέματα για τον «αφέντη» του σπιτιού και για την ευημερία του νοικοκυριού. Την εποχή εκείνη τα παιδιά τραγουδούσαν τα κάλαντα κρατώντας ένα ομοίωμα καραβιού για τον θεό Διόνυσο. Κάποιες φορές κρατούσαν και ένα κλαδί ελιάς ή δάφνης στο οποίο κρεμούσαν τις προσφορές των νοικοκύρηδων.
Παρόλη, όμως, την ευφορία των ημερών και το συνεχές ευχολόγιο για “καλή χρονιά” και “χρόνια πολλά”, στην πραγματικότητα ποιο είναι το νόημα των ευχολογίων αυτών και σε τι αποσκοπούν; Είναι προφανές ότι οι ευχές αυτές αποσκοπούν στην μαζική έκφραση της ελπίδας για πρόοδο και ευτυχία, αλλά και στην αποφυγή αδιέξοδων καταστάσεων, οι οποίες θα οδηγούσαν σε τραγικότητα και δυστυχία.
Μολαταύτα, ουδείς εύφρων άνθρωπος πίστευε ή πιστεύει ότι οι ευχές αυτές μπορούν, πέραν του να δημιουργήσουν ένα πρόσκαιρο κλίμα ευφορίας, να βελτιώσουν τις συνθήκες τις ζωής μας και να αποτρέψουν τις δυσμενείς εξελίξεις. Τουναντίον, εξακολουθεί να επικρατεί η άποψη, σύμφωνα με την οποία η ιστορική εξέλιξη δεν συμβάλλει στην ανθρώπινη πρόοδο και ευτυχία, αλλά η ίδια οδηγεί την ανθρωπότητα σε αδιέξοδες καταστάσεις, σε τραγικότητα και δυστυχία. Η ιστορική απαισιοδοξία είναι πολύ παλιά. Ήδη στην Παλαιά Διαθήκη διατυπώνεται η πίστη για την έκπτωση του ανθρώπου από μιαν αρχική παραδείσια κατάσταση λόγω της παρακοής του ανθρώπου σε μια θεϊκή εντολή. Από κει και πέρα η ανθρώπινη ιστορία μεταβάλλεται σε περιπέτεια και τραγωδία. Ο Ησίοδος μιλά για μια καθοδική πορεία της ιστορίας. Η ιστορία κατά τον ποιητή ξεκινά από μια χρυσή εποχή, περνά στην ασημένια, τη χάλκινη και καταλήγει στη σιδερένια, που είναι μια εποχή αδικιών, βιαιοπραγιών και πολέμων, μια εποχή χωρίς "αιδώ και δίκην". Ο Θουκυδίδης, βλέποντας ότι η ανθρώπινη φύση κατέχεται από την τάση για δύναμη, πρόβλεψε επανάληψη των πολέμων και της δυστυχίας.
Την ιστορική απαισιοδοξία στον νεότερο δυτικοευρωπαϊκό πολιτισμό διατάραξε κατά τη διάρκεια του περασμένου αιώνα ο μαρξισμός, σύμφωνα με τον οποίο η εποχή των πολέμων, των ταξικών συγκρούσεων, της εκμετάλλευσης και της κοινωνικής εξαθλίωσης θα παραχωρήσει τη θέση της σε μιαν εποχή κοινωνικής ενότητας, ειρήνης, ελευθερίας και ευημερίας, πλην, όμως, στην πράξη χρεοκόπησε.
Η εποχή μας δεν έχει σχέση με την ιστορική αισιοδοξία. Τα σημερινά δεδομένα δεν επιτρέπουν καμιά αισιόδοξη θεώρηση της ιστορίας. Τα αίτια αυτών των ανησυχιών είναι τεσσάρων, κυρίως, ειδών:
α) Η ταχύτητα των συντελούµενων µεταβολών και οι µεγάλες αβεβαιότητες όσον αφορά τις συνέπειές τους, είτε πρόκειται για τεχνολογικές ή οικονοµικές εξελίξεις: Οι νέες τεχνολογίες της πληροφόρησης και της επικοινωνίας ανοίγουν ευρείες προοπτικές για όσους τις κατέχουν, αλλά «αποπροσανατολίζουν» πολλούς άλλους, οι οποίοι έχουν όλο και λιγότερα σηµεία αναφοράς για την κατανόηση µιας οικονοµίας όλο και πιο εικονικής, πτητικής, της οποίας οι ρίζες δεν διακρίνονται πλέον (µε τον πολλαπλασιασµό των συγχωνεύσεων και των εξαγορών, τις διαρκείς µεταβολές των ορίων και των πεδίων δραστηριότητας επιχειρήσεων που άλλοτε ήταν σταθερές και οικείες)• µε τη μόλυνση του περιβάλλοντος από τη βιομηχανική ανάπτυξη, τις έντονες κλιματικές αλλαγές που αποσυντονίζουν και διαταράσσουν την εύθραυστη ισορροπία του οικοσυστήματος (σ.σ. τα τσουνάμια, οι τυφώνες και οι ακραίες κλιματικές συνθήκες έγιναν συνήθεις ειδήσεις) και τους κινδύνους από τη ραδιενέργεια (σ.σ. ολοένα και πληθαίνουν οι χώρες που θέλουν να αποκτήσουν πρόσβαση στην πυρηνική ενέργεια) και τους γενετικά µεταλλαγµένους οργανισµούς, ο άνθρωπος δίνει την εντύπωση ότι παίζει τον µαθητευόµενο µάγο.
β) Το συχνό αίσθηµα της εξαφάνισης των αξιών και της συνοχής του κοινωνικού ιστού: η διατήρηση ή η ανάπτυξη µεγάλων θυλάκων φτώχειας, η κατάλυση των αξιών της αλληλεγγύης και της συντροφικότητας, η αποµόνωση των νέων, λόγω της συχνής απορρόφησής τους από το εικονικό σύµπαν, η αύξηση της χρήσης ναρκωτικών, η άνοδος της εγκληµατικότητας και της ανασφάλειας, η αποσταθεροποίηση της κοινωνίας, λόγω της ανεξέλεγκτης µετανάστευσης είναι σηµάδια αυτού του αισθήµατος.
γ) Η διαπίστωση υπερβολών ή παρεκτροπών του οικονοµικού φιλελευθερισµού: ορισµένοι τον καταγγέλλουν αυτόν καθαυτόν• άλλοι, χωρίς να εκφράζονται σε ιδεολογικό επίπεδο, λυπούνται ωστόσο εξίσου για την υποβάθµιση των ουσιωδών δηµόσιων υπηρεσιών (υγεία, παιδεία, δηµόσιες συγκοινωνίες), για την αύξηση του χάσµατος ανάµεσα στους πλούσιους και τους πιο φτωχούς ή, γενικότερα, για την αυξανόµενη επίδραση του χρήµατος στις νοοτροπίες και
δ) Το γενικότερο αίσθημα ανασφάλειας που προκαλείται από την διατάραξη της παγκόσμιας ειρήνης: Ο πόλεμος στο Ιράκ συνεχίζεται, βιώσαμε την σύρραξη Λιβάνου - Ισραήλ, απειλείται νέα σύρραξη με το Ιράν και διχοτόμηση του Ιράκ, που μπορεί να προκαλέσει αλυσιδωτές αντιδράσεις στην πλέον εύφλεκτη περιοχή του πλανήτη. Από την άλλη πλευρά, η επίσκεψη του Πάπα στην Τουρκία και η ενταξιακή πορεία της τελευταίας προς την Ευρωπαϊκή Ένωση προκάλεσαν θρησκευτικούς - πολιτισμικούς προβληματισμούς στις σχέσεις Ισλάμ – Δύσης.
Το μέλλον φαίνεται αβέβαιο. Νιώθουμε ότι η ιστορία μάς κατευθύνει, δεν την κατευθύνουμε, δεν την ελέγχουμε. Συνηθισμένη είναι και η στρουθοκαμηλική στάση στην εποχή μας. Δεν τολμούμε να αντικρίζουμε το μέλλον της ανθρωπότητας, ούτε vα σκεφτόμαστε πάνω σ' αυτό. Είναι φανερό όμως το αδιέξοδο και η αμηχανία.
Μέσα στο κλίμα αυτό αξιοπρόσεκτη είναι η συνέντευξη που έδωσε τον περασμένο Μάιο στη γερμανική εφημερίδα «Bilsd am Sonntag» ο Αμερικανός πρόεδρος Τζορτζ Μπους, ένας άνθρωπος που έχει, θεσμικά, στα χέρια του τις τύχες μιας υπερδύναμης, η οποία φέρει μεγάλο μέρος της ευθύνης για το παγκόσμιο αίσθημα απαισιοδοξίας. Στην ερώτηση ποια ήταν η καλύτερή του στιγμή στα πέντε και πλέον χρόνια που βρίσκεται στην εξουσία, δήλωσε ότι «Ξέρετε, έχω ζήσει πολλές σημαντικές στιγμές και είναι δύσκολο να ξεχωρίσω μια. Θα έλεγα ότι η καλύτερη στιγμή ήταν όταν ψάρεψα μια πέρκα βάρους 3,402 κιλών», τόνισε ο Μπους!!!
Τελικά, τα μεν «αίτια των συμφορών πρέπει κάπου αλλού να τα αναζητάμε και όχι στο Θεό» (ΠΛΑΤΩΝ, Πολιτεία, 379 C), την δε πραγματική αισιοδοξία στη ζωή μας δεν πρόκειται να μας την φέρει ούτε οι ευχές, ούτε τα ρεβεγιόν και το καταναλωτικό μας ξέσπασμα (“πόσο πολύ καλό είναι το σπίτι που δεν έχει ανάγκη τίποτε από τα περιττά και που δεν στερείται τίποτε από τα απαραίτητα” ΠΙΤΤΑΚΟΥ - Πλουτάρχου Ηθικά, 155 D). Η ιστορία της ανθρωπότητας μοιάζει να είναι η ιστορία μιας πολιτισμένης αγέλης, που δημιούργησε βέβαια πολιτισμό, αλλά και που τείνει να αυτοκαταστραφεί από τις κατακτήσεις της…
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου